MT: W którym trymestrze zakażenie wirusowe jest najbardziej niebezpieczne dla płodu i jakie mogą być tego konsekwencje?

Dr Lucyna Kobielska: Najniebezpieczniejsze są infekcje wirusowe w I trymestrze ciąży, ponieważ w tym okresie mogą spowodować powstanie wad rozwojowych u płodu. Infekcja jest groźna wówczas, gdy wirus przeniknie do płodu. Na szczęście nie każda infekcja wirusowa matki powoduje infekcję u płodu, dzieje się tak tylko w przypadku infekcji pierwotnych, i to w nielicznym odsetku przypadków.
Najczęstszą infekcją wrodzoną jest infekcja wirusem cytomegalii. Może ona
powodować takie powikłania jak wady wrodzone, małogłowie, niską masę
urodzeniową lub zwapnienia śródczaszkowe. Na szczęście ok. 80 proc. kobiet w wieku rozrodczym ma nabytą odporność na to zakażenie.
Wiadomo, że niebezpieczne dla płodu są również infekcje wirusem ospy wietrznej czy odry. Zwłaszcza w III trymestrze należy obawiać się pierwotnej infekcji wirusem ospy wietrznej. Jeżeli dojdzie do zakażenia ciężarnej tuż przed porodem, może to spowodować chorobę noworodka, która wiąże się z wysoką śmiertelnością. Z kolei infekcja parwowirusem B19, wywołującym rumień wielopostaciowy, może prowadzić do nieimmunologicznego obrzęku płodu. W wielu innych przypadkach infekcji wirusowych nie udowodniono bezpośredniego działania wirusów na dziecko. Ale tak naprawdę nie do końca wiemy, jaki mogą mieć
wpływ na rozwijający się płód.

MT: Do przychodni w okresie jesiennym trafia wiele ciężarnych
z przeziębieniem.
L.K.: Lekarze pierwszego kontaktu mają duże doświadczenie w leczeniu infekcji w różnych grupach chorych. Trzeba podkreślić, że przeziębienie ciężarnej to tak naprawdę problem lekarza POZ, a nie ginekologa.

MT: Jakimi możliwościami dysponuje lekarz rodzinny, gdy ma do czynienia
z zainfekowaną ciężarną?
L.K.: Pamiętajmy, że nie należy bagatelizować infekcji w ciąży, ponieważ mogą one doprowadzić do wielu poważnych powikłań, z poronieniem lub porodem przedwczesnym włącznie. Natomiast w przypadku chwilowej, łagodnej niedyspozycji, kataru czy drapania w gardle, zwykle wystarczą typowe metody domowe i ciężarna nie musi zgłaszać się od razu przychodni. Jeżeli objawy nie ustępują po trzech dniach, powinna zgłosić się bezwzględnie do lekarza.

MT: No właśnie, pojawia się tam, bo jest zaniepokojona takimi objawami w swoim stanie. Co lekarz jej zaproponuje?
L.K.: Prawdopodobnie aby pozostała w domu i stosowała domowe, tradycyjne środki przez pierwsze dwa-trzy dni. Przy niewielkim kaszlu i surowiczej (nie ropnej!) wydzielinie z nosa jest to najczęściej wystarczające. Doradzamy, by przeziębione ciężarne piły herbatę z owoców malin, napój z imbiru z dodatkiem miodu, cytryny, a także spożywały naturalne produkty pomagające w zwalczaniu infekcji, takie jak
czosnek, cebula czy sok z czarnego bzu. Skuteczny i bezpieczny jest napar z lipy, dostępne są gotowe preparaty z ziół i naturalnych surowców przygotowywane specjalnie dla ciężarnych, w postaci tabletek, syropów i kropli. Działają przeciwbakteryjnie i podnoszą odporność.
W leczeniu kataru należy się wystrzegać przepisywania pacjentce substancji obkurczających: adrenomimetyków i pochodnych efedryny. Aby odblokować nos, można stosować sól morską czy fizjologiczną, która pomoże udrożnić drogi oddechowe. Dobry skutek przynoszą inhalacje z rumianku. Chora powinna dbać o komfort cieplny i jednocześnie się nie przegrzewać. Pamiętajmy, aby pomieszczenie, w którym przebywa, było regularnie wietrzone.

MT: Czy są substancje, które, mimo że naturalne, są w ciąży zabronione?
L.K.: Są to np. wyciąg z krwawnika czy jałowiec. Jeśli chodzi o herbatę z malin, do zaparzenia polecamy owoce. Kontrowersje budzi natomiast herbata z liści malin. W Polsce panuje pogląd, że wyciąg z nich może wywołać czynność skurczową macicy. W innych krajach, np. w Indiach, uważa się, że liście malin są jednym z najważniejszych ziół stosowanych w ciąży, wzmacniających mięsień macicy.

MT: A jakie objawy powinny lekarza zaniepokoić u przeziębionej ciężarnej?
L.K.: Gdy przeziębienie nie przechodzi w ciągu trzech dni pomimo stosowania wymienionych domowych sposobów lub gdy zmienia swój charakter, np. nasila się kaszel, pacjentka ma wysoką temperaturę lub dołączają się nowe, niepokojące objawy.

MT: Jakie leki należy stosować w leczeniu przeciwgorączkowym i jak bardzo podwyższona temperatura może być niebezpieczna dla matki i płodu?
L.K.: Należy pamiętać, że temperatura w I trymestrze ciąży powyżej 38° C może mieć działanie teratogenne. Zaleca się stosowanie leków przeciwgorączkowych przy temperaturze ciała powyżej 38° C. Nie powinno się stosować preparatów złożonych, w których skład wchodzą pochodne efedryny czy kodeina, polecanych zwykle przy przeziębieniu. Dopuszczalny w krótkotrwałym leczeniu jest paracetamol, w razie konieczności można stosować także ibuprofen. Pacjentka musi przy tym przyjmować
duże ilości płynów, by gorączka nie spowodowała odwodnienia.

MT: Kiedy i w jakich przypadkach można sięgnąć po antybiotyk i jakiego typu?
L.K.: W przypadkach infekcji bakteryjnych u ciężarnych – tak jak u innych chorych – zaleca się stosowanie antybiotykoterapii. Należy pamiętać jedynie o tym, że niektórych grup antybiotyków nie wolno stosować w ciąży, ponieważ mają udowodnione działanie niekorzystne na płód. Stosunkowo bezpiecznie można stosować antybiotyki z grupy penicylin syntetycznych, większość cefalosporyn oraz niektóre makrolidy. Oczywiście pamiętajmy, że przy infekcjach wirusowych antybiotyk nie zadziała. Jeżeli natomiast od początku infekcji istnieje podejrzenie zakażenia bakteryjnego, np. anginy, bezwzględnie trzeba włączyć antybiotyk, a lekarze rodzinni zwykle dobrze orientują się, jaki antybiotyk zadziała przy jakiej infekcji. Jeżeli lekarz stwierdzi, że w przebiegu infekcji wirusowej doszło do nadkażenia bakteryjnego, często niezbędne jest zastosowanie antybiotykoterapii.
Właściwa terapia jest bardzo ważna. Znacznie większym ryzykiem niż podanie antybiotyku jest przedostanie się bakterii do płodu i wywołanie infekcji wewnątrzmacicznej.
Odrębny problem dla lekarza stanowią pacjentki z różnego typu alergiami.
U tych chorych stany zapalne dróg oddechowych mogą spowodować stany spastyczne oskrzeli. Wskazane jest, aby taka pacjentka skorzystała z porady pulmonologa czy alergologa. Często stosuje się w takich przypadkach leki wziewne, które zapobiegają stanom spastycznym oskrzeli. W tej grupie leków większość preparatów bezpiecznie można stosować w ciąży.

MT: A jakie są zalecenia w zakresie profilaktyki? O czym lekarz powinien
przypomnieć pacjentce?
L.K.: Podstawowa zasada: w okresie nasilonych infekcji, czyli jesienią i wczesną wiosną, należy unikać dużych skupisk ludności, np. centrów handlowych, bo większość zakażeń przenosi się drogą kropelkową. Lepiej też unikać kontaktów z chorymi w rodzinie czy w pracy. Dużo spacerować, jeśli pogoda to umożliwia – lekarz powinien przyszłej matce zalecić co najmniej godzinę ruchu dziennie na świeżym powietrzu. Aktywne ciężarne mają zwykle wyższy poziom hemoglobiny, lepsze samopoczucie, rzadziej skarżą się na dolegliwości bólowe ze strony kręgosłupa.
Zawsze zachęcam swoje pacjentki do właściwej aktywności fizycznej, oczywiście jeżeli nie są zagrożone poronieniem lub przedwczesnym porodem. Są specjalne ćwiczenia zalecane w ciąży. Pamiętajmy, że w trakcie ruchu uwalniają się endorfiny, powodujące uczucie zadowolenia, a aktywność fizyczna w ciąży ma korzystny wpływ na przebieg porodu. Zagadnieniem często nurtującym ciężarne pacjentki są szczepienia przeciw grypie.
Zgodnie z obowiązującą wiedzą ciężarna może, a nawet powinna, zaszczepić się.Szczepienia można wykonać niezależnie od wieku ciążowego, nawet w I trymestrze. Przeciwwskazaniem jest jedynie uczulenie na szczepionkę grypy, które pojawiło się po wcześniejszym szczepieniu pod postacią pokrzywki lub duszności.
Pamiętajmy, że grypa u ciężarnych przebiega ciężej i daje więcej powikłań ze strony układu oddechowego niż u pozostałych chorych, dlatego WHO zaleca szczepienie ciężarnych przeciw grypie. O takiej profilaktyce należy bezwzględnie przypominać kobietom w ciąży.